Meymun çiçəyi həyəcanı bütün dünyanı narahat etməyə başladı. Afrikada başlayan meymun çiçəyi dünən ilk dəfə Avropaya yayıldı və ilk hadisə dünən İsveçdə görüldü. Bu gün sözügedən xəstəliyin Asiyaya yayıldığı açıqlanıb. Pakistan üç nəfərdə meymun çiçəyi aşkarlandığını açıqlayıb.
Bütün dünya həyəcandadır
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı meymun çiçəyi virusuna görə son iki ildə ikinci dəfə “qlobal ictimai səhiyyə fövqəladə vəziyyəti” elan etdiyi üçün bütün dünyanı narahatçılıqlar bürüdü.
Azərbaycan da narahatdır
Azərbaycanda yaxından izlənilən meymun çiçəyi ilə bağlı görülən tədbirlər artırılıb. Xalq sağlamlığını təhlükəyə atacaq hər hansı bir vəziyyətə qarşı böyük ehtiyatla araşdırma apardıqları bildirilib. Birdən bütün dünyada trend mövzusuna çevrilən meymun çiçəyi bizə koronavirus epidemiyasını xatırlatdı.
Söz mövzusu xəstəliklə əlaqədar Mynetə ətraflı açıqlama verən Türkiyə Medicana Ataköy Xəstəxanası Yoluxucu Xəstəliklər Mütəxəssisi Dr. Fakültə Üzvü Songül Özer, “Meymun çiçəyi xəstəliyi yeni bir xəstəlik deyil. 1958-ci ildə meymunlarda, 1970-ci ildə insanlarda diaqnoz qoyulub. Konqo Demokratik Respublikasında hər zaman az sayda xəstəliyə yoluxma halı qeydə alınıb. Nigeriya və bəzi Mərkəzi və Qərbi Afrika ölkələri, Afrika qitəsindən başqa ölkələrə də yoluxmuş heyvanlar və insanlar vasitəsilə yayılıb” dedi.
Afrika ilə heç bir əlaqəsi olmayan və ya 2022-ci ilin may ayından bu yana ilk dəfə Afrikaya səfər etməyən insanlarda görüldüyü üçün diqqəti çəkdiyini vurğulayan Dr. Fakültə üzvü Songül Özer prosesi belə ümumiləşdirdi:
“Bu tarixdən etibarən dünyanın müxtəlif ölkələrində, Amerika və Avropada müşahidə olunmağa başladı. Bu səbəbdən Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı qlobal ictimai səhiyyə fövqəladə vəziyyəti elan etdi. Bu yolla epidemiya baş verməmişdən əvvəl nəzarət altına alındı. ÜST 2023-cü ilin mayında Qlobal Fövqəladə Hallara son qoydu.
2023-cü ilin may ayından etibarən xəstəlik Tip 1 (Tip 1B) adlanan birinci növün alt növü ilə baş verməyə başladı. Bu növün törətdiyi xəstəlik birinci növdən daha ağır xəstəliyə səbəb olur. Tip 1B-nin yaratdığı epidemiyada 2024-cü ilin yanvar ayından etibarən təkcə Konqoda təxminən 15.000 insan yoluxmuş və onlardan 461-i dünyasını dəyişmişdir. Xəstəlik Konqodan başqa Ruanda, Burundi və Uqanda kimi ölkələrdə müşahidə olunmağa başlayanda ÜST 14 avqust 2024-cü ildə yenidən beynəlxalq ictimai sağlamlıq fövqəladə vəziyyəti elan etdi. Məqsəd bütün ölkələrin diqqətini meymun çiçəyi xəstəliyinə cəlb etmək, onların müşahidə, immunizasiya və profilaktik tədbirlərin aparılmasını təmin etməkdir”.
“Mutasiya etdi və insanlar arasında sürətlə yayılmağa başladı”
Xəstəliyin səbəbinin “Meymun çiçəyi virusu” olduğunu bildirən Özer belə açıqlama verdi: “Afrikada iki fərqli genetik növü olduğu məlumdur. 1-ci tip Mərkəzi Afrikada, 2-ci tip isə Qərbi Afrikada daha çox rast gəlinir. Tip 2. 2022-ci ildə daha yüngül bir xəstəliyə səbəb olur. Ancaq 2023-cü ildə Konqoda başlayan və yayılan növün 1-ci Tip (Tip 1B) alt tipi olduğu müəyyən edilmişdir. Bunun daha ağır xəstəliyə səbəb olduğu bilinən, əhali arasında daha sürətlə yayılma qabiliyyəti qazandığı düşünülür.”
Meymun çiçəyi xəstəliyinə necə yoluxurlar?
“Xəstəlik insanlar arasında necə yayılır?” sualına belə cavab verdi: “Xəstəlik insanlara meymundan çox dələ, siçovul və siçan kimi gəmiricilərdən keçir. Virus insanlara xəstə heyvanlardan və ya virusla çirklənmiş insanlardan və ya cansız cisimlərdən, yaxın təmas yolu ilə keçir. Dəridəki cızıqlar və çatlar kimi yerlərlə təmasda və ya ağız, burun və s. ilə təmasda olduqda burun, gözün selikli qişası və tənəffüs yolları ilə ötürülə bilər.”
Meymun çiçəyi xəstəliyinin əlamətləri hansılardır?
Meymun çiçəyi xəstəliyi hərarət, baş ağrısı, yorğunluq, zəiflik, geniş yayılmış əzələ ağrıları, bel ağrısı, yüksək hərarət kimi ümumi simptomlarla başlayır, ardınca limfa düyünlərində şişlik və dəri səpgiləri müşahidə edilir.
Əlamətlər 6-12 gün sonra başlayır.
Simptomlar virusla təmasdan təxminən 6-12 gün sonra görünməyə başlayır. Dəri səpgiləri xəstəliyin 2-ci və 3-cü günündə görünməyə başlayır. Görünən səpkilər ilk növbədə üzdə, qol və ayaqlarda, ovuc və ayaq altlarında, ağızda, cinsiyyət orqanlarında səpgi şəklində başlayır və adi gözlə görünür. Qısa müddətdən sonra dəridən şişir və şəffaf maye ilə doldurulur. Bir müddət sonra şəffaf maye buludlu olur və sarımtıl olur.
Püstül dediyimiz bu dəri lezyonları qabıqlanır, sağalır və yox olur. İmmunitet sistemi yaxşı işləyən və əsas xroniki xəstəliyi olmayan insanlarda xəstəlik 2-4 həftə ərzində özbaşına sağalır.
Hansı insanlarda bu xəstəlik risklidir?
Lakin immun sistemi zəif olan insanlarda, xərçəng müalicəsi alanlarda, xroniki xəstəlikləri olanlarda, hamilə qadınlarda, 2 yaşdan kiçik uşaqlarda və daha böyük yaş qruplarında onun gedişi daha ağır keçir və ölümə də səbəb ola bilər. Ən son 1B növü 5% nisbətində ölümə səbəb olduğu aşkar edilmişdir.
Bu xəstəlik də koronavirus prosesinə dönəcəkmi?
Meymun çiçəyi xəstəliyinin Covid-19 kimi epidemiyaya səbəb olacağı gözlənilmir. Çünki virusun quruluşu fərqlidir. Bu DNT virusudur və buna görə də onun mutasiya dərəcəsi daha aşağıdır. Bundan əlavə, əsas ötürülmə yolu tənəffüs yolu olmadığı üçün onun Covid-19 qədər sürətlə yayılması və ya pandemiyaya səbəb olması gözlənilmir.
Əlaqə tarixi və diaqnoz çox əhəmiyyətlidir.
Xəstəliyin əlamətlərini göstərən insanlardan yaxşı bir tarix alınmalıdır. Şübhəli əlaqə tarixi diaqnozda vacibdir. Dəridəki lezyonlardan alınan maye araşdırılmalıdır. Bu müayinə hər laboratoriyada aparıla bilməz. Bu, yalnız virus müayinəsini həyata keçirə bilən özəl, təhlükəsiz laboratoriyalarda PCR testi kimi edilə bilər. Qan testləri və antigen-antikor testləri dəqiq nəticə vermir.
Bu xəstəliyin dərmanı və ya peyvəndi varmı?
Xəstəlik üçün istifadə olunan xüsusi dərman yoxdur. Xəstəliyin törədicisi virus olduğu üçün antibiotiklər işləmir. İmmuniteti zəif olan insanların müalicəsində müxtəlif virus əleyhinə preparatlar və m çiçək xəstəliyinə qarşı immunoqlobulinlər istifadə edilmiş və bəzi xəstələrin müalicəsində müvəffəqiyyət qazanmışdır.
Əvvəllər dünyada yayılmış və 2019-cu ildə FDA təsdiqini alan m çiçək xəstəliyinin zəifləmiş peyvənd ştamından istehsal edilən meymun çiçəyi peyvəndi var. 1980-ci ildən əvvəl müntəzəm olaraq istifadə edilən çiçək peyvəndi eyni ailədən olduğu üçün m çiçəyi xəstəliyinə qarşı təxminən 85% qoruma təmin edir. Müşahidə olunub ki, 40-50 il əvvəl hazırlanmış bu peyvəndlər yoluxmanın qarşısını almasa da, ağır xəstəliklərin qarşısının alınmasında təsirli olur.
Meymun çiçəyi xəstəliyindən qorunma üsulları
M çiçəyi xəstəliyindən qorunmaq üçün xəstəliyin əlamətlərini göstərən şəxslərin dərhal təcrid edilməsi, bu insanlarla təmasda olanların müəyyən edilməsi və xəstə insanlarla təmasda ola biləcək şəxslərin, ev təsərrüfatlarının üzvlərinin, iş yerindəki həmkarlarının və s. kimi insanlar təmas ehtimalı olduqda maskalar və əlcəklər kimi qoruyucu tədbirlər görməlidirlər.