Nyuton cazibə qanunu alma vasitəsi ilə kəşf edib?
Cazibə qanunu haqda söhbət açarkən bəzən belə sadəlövh fikir irəli sürürlər ki, guya almanın ağacdan yerə düşməsinin müşahidəsi Nyutonun cazibə qanununu kəşf etməsinin əsasını təşkil edir. Şübhə yoxdur ki, təklikdə götürülmüş bu müşahidə ümumdünya cazibə qanununun kəşfinə gətirə bilməzdi. Almanın ağacdan yerə düşmə məsələsi cazibə qanununun əsasını təşkil etməyib, yalnız o qanunun kəşf olunmasına təkan vermişdir.
Planetlərə mərkəzəqaçma təcili verərək onları Günəş ətrafında fırlanmağa məcbur edən qüvvənin mənşəyi haqqında düşünən Nyuton bağda istirahət edərkən almanın ağacdan yerə düşdüyünü müşahidə edərkən belə bir mülahizə irəli sürmüşdür: almanın Yer səthinə tərəf təcillə hərəkət etməsinin səbəbi Yerin almanı cəzb etməsi ola bilər. Belədirsə, Yerlə alma arasında baş verən cazibə bütün cisimlərə, o cümlədən Göy cisimlərinə də aid olmalıdır. Yer Aya təsir edərək onu öz ətrafında fırlanmağa məcbur etdiyi kimi, Günəş də planetlərə təsir edərək onları öz ətrafında fırlada bilər.
Nyutonun göy cisimlərini öyrənməsi
Nyutona qədər göy cisimlərinin hərəkəti kifayət qədər öyrənilmiş, bu hərəkətin qanunauyğunluqları mükəmməl şəkildə müəyyənləşdirilmişdi. Həmin qanunauyğunluqlar Kepler tərəfindən dərin təhlil edilərək qanun şəklinə salınmışdı. Göy mexanikasında Keplerin birinci, ikinci və üçüncü qanunları adı ilə məşhur olan bu qanunauyğunluqlar o zaman planetlərin hansı səbəbdən məhz belə hərəkət etmələri sualına cavab vermirdi. Qəribə bir vəziyyət yaranmışdı – hərəkətin qanunauyğunluqları məlumdur, lakin onun məhz bu şəkildə baş vermə səbəbi aydın deyildir. Mexanika dilində desək, hərəkətin kinematikası məlum olduğu halda onun dinamikası məlum deyildir. Belə bir vəziyyətdə dinamikanın banisi olan Nyuton bu işlərə biganə qala bilməzdi və belə də oldu. O, planetlərin «qəribə» hərəkətlərinin səbəbini öyrənmək məqsədilə Kepler qanunlarını dərindən təhlil etmək qərarına gəlmişdir. O Kepler qanunlarını araşdırmaqla həmin qüvvənin bəzi xüsusiyyətləri haqqında müəyyən fikirə gəlmişdir.
Tarixdən əvvəlki insan çoxdan başa düşdü ki, cisimlər Yerin səthinə yaxın buraxıldıqda həmişə yerə düşürlər. Başqa sözlə, Yer səthinə yaxın olan cisimləri özünə çəkir.
Qalileo ağır və yüngül cisimlərin yerə eyni sürətlə (hava müqaviməti hər biri üçün eyni olduğu müddətcə) düşdüyünü qeyd etdi. Lakin kütlələr arasında bu cazibə qüvvəsinin universal olduğunu başa düşmək üçün ser İsaak Nyuton (1666-cı ildə) lazım idi.
Nyuton sübut etdi ki, məsələn, bir almanın yerə düşməsinə səbəb olan qüvvə, Ayın Yerin ətrafına düşməsinə və ya orbitinə düşməsinə səbəb olan qüvvədir.
Bu universal qüvvə Yerlə Günəş və ya hər hansı digər ulduz və onun peykləri arasında da fəaliyyət göstərir. Hər biri digərini cəlb edir.
Təxminən 1666-cı ildə İsaak Nyuton Kepler qanunlarının Ayın Yer ətrafındakı orbitinə, sonra isə Yerdəki bütün cisimlərə şamil edilməsi fikrini inkişaf etdirdi.
Ser Isaac Newton bu cazibəni riyazi olaraq təyin etdi. İki kütlə arasındakı cazibə qüvvəsi onların kütlələrinin hasilinə düz mütənasibdir və mərkəzləri arasındakı məsafənin kvadratına tərs mütənasibdir. Bütün bunlar dəyəri 1798-ci ildə Henri Kavendiş tərəfindən təyin edilmiş universal sabitlə vurulur.
Albert Eynşteyn onun haqqında deyib: “Nyuton ilk dəfə təbiətdə gedən prosesləri yüksək dərəcədə dəqiqlik və bütün təfərrüatları ilə müəyyən edən qanunları kəşf etməyə cəhd etmiş alimdir”.