Dünyada qadınların kişilərdən daha uzun yaşaması nədərəcədə doğru məlumatdır? Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, 2016-cı ildə qlobal ömür uzunluğu 72 il olub.
Lakin cinslərə görə bölüşdürüldükdə gözlənilən ömür uzunluğu qadınlar üçün 74 yaş 2 ay, kişilər üçün isə 69 yaş 8 aydır.
2010-cu ildə aparılan araşdırmaya görə, ABŞ-da yaşı 100-dən yuxarı olan 53.364 nəfər yaşayır.
Bu insanların yalnız 9162 nəfəri kişidir. Onlardan 44 202 nəfəri qadındır.
Niyə qadınlar ümumiyyətlə kişilərdən daha uzun yaşayırlar? Bu üstünlüyü onlara nə verir?
Gəlin ilk 3 səbəbə nəzər salaq.
1. Genlər
İnsan ölümləri haqqında məlumat toplayan Human Mortality Index-də 40-dan çox ölkədən məlumatlar var.
İsveç və Fransa kimi ölkələrdə bu məlumat 1751 və 1816-cı illərə aiddir.
Bununla belə, Yaponiya və Rusiya üçün məlumatlar yalnız 20-ci əsrin ortalarından başlayır.
Bununla belə, verilənlər bazasında yer alan hər bir ölkədə qadınların doğuş zamanı gözlənilən ömür uzunluğu hər il kişilərdən çox olur.
Görünür, kişilər genetik quruluşlarına görə finişə daha yaxındırlar.
Embrionlar
Londondakı UCL Universitetinin professoru David Gems deyir: “Kişi embrionları qadın embrionlarından daha tez məhv olur.
Bunun bir səbəbi cinsimizi təyin etməkdə xromosomların oynadığı rolda ola bilər.
Qadınlarda XX, kişilərdə XY xromosomları var.
Xromosomlarda genlər var.
X xromosomlarında sağ qalmağınıza kömək edən bir çox gen var.
Devid Gems BBC-yə açıqlamasında “X xromosomunda genetik pozğunluğunuz varsa və qadınsınızsa, ehtiyatınız var. Amma kişisinizsə, ehtiyatınız yoxdur” dedi.
Exeter Universitetindən Lorna Harries deyir: “Körpələrin gec hamiləlikdə ölmə ehtimalı 20% -dən 30% -ə qədərdir. Onların vaxtından əvvəl doğulma ehtimalı 14% daha çoxdur. Oğlanlar ümumiyyətlə daha böyükdür və doğuş zamanı zədələnmə riski daha yüksəkdir”.
Erkək quşlarda iki X xromosom var və erkək quşlar da dişilərdən daha uzun yaşayır.
2. Hormonlar
Yetkinlik dövründə oğlan və qızlar hormonal dəyişikliklər nəticəsində kişi və qadına çevrilirlər.
Bədəni daha böyük və güclü edən testosteron hormonu kişilərdə də bir çox xüsusiyyətdən məsuldur. Dərin səs və sinə tükləri kimi…
Yetkinliyin son illərində, testosteron səviyyəsi yüksəldikdə, ölüm nisbətləri də artır.
Mütəxəssislər bu vəziyyətin səbəblərinin kişilərin dava-dalaş, yüksək sürətlə sürmək və velosiped sürmək kimi riskli fəaliyyətləri, intiharları ola biləcəyini bildirir.
Bir neçə il əvvəl koreyalı alim Han-Nam Park 19-cu əsrə aid Çosun sülaləsinin müfəssəl qeydlərini təhlil etdi.
O, yetkinlik yaşına çatmamış axtalanan 81 nəfərin təfərrüatlarını araşdırıb.
Onun təhlili göstərdi ki, bu kişilər təxminən 70 il, saraydakı digər kişilər isə orta hesabla 50 il yaşayıblar.
Üç xədim hətta 100 illik yubileylərini də gördülər.
Eunuchs ilə bağlı digər tədqiqatlar belə təəccüblü fərqlər göstərməsə də, ümumiyyətlə, testisləri olmayan insanlar daha uzun yaşayır.
Qadın hormonu olaraq bilinən estrogen hüceyrələr üçün ‘antioksidant’ olaraq görülür.
Heyvanlar üzərində aparılan tədqiqatlar göstərdi ki, estrogen çatışmazlığı olan dişilər, olmayanlar qədər yaşamırlar.
Beləliklə, kastrasiya edilmiş kişilərin tam əksi.
İspaniyalı tədqiqatçılar 2005-ci ildə estrogenin uzunömürlülüklə əlaqəli genləri artırdığını irəli sürən bir məqalə dərc etdilər.
Estrogen həmçinin ürək xəstəliklərindən qoruya bilən pis xolesteroldan xilas olmağa kömək edir.
3. İş və davranış
Münaqişədən təsirlənən ərazilərdə kişilərin ömrü azalır.
Adekvat səhiyyə xidmətinin olmadığı yerlərdə bir çox qadın doğuş zamanı dünyasını dəyişir.
Siqaret çəkmək, spirt içmək və həddindən artıq yemək gender fərqinin ölkədən ölkəyə niyə bu qədər geniş şəkildə dəyişdiyini izah edə bilər.
Məsələn, Rusiyada kişilər qadınlardan 13 il tez ölür. Bunun səbəblərindən biri də həddindən artıq spirt istehlakıdır.
Daha uzun, lakin daha az sağlam
Dünyada qadınların kişilərdən daha uzun yaşaması qadınların tamamilə qalib olması demək deyil.
Qadınlar daha uzun yaşasalar da, xüsusilə yaşlı yaşlarda xəstəliklərdən əziyyət çəkirlər.
Bir çox ölkələrdə 16-60 yaş arası qadınlar eyni yaşda olan kişilərə nisbətən daha çox həkimə müraciət edirlər.
Alabama Universitetindən Steven N. Austad və Kathleen E. Fischer “Nature” jurnalında dərc olunan məqalədə “Qərb cəmiyyətlərində qadınlar daha çox həkimə müraciət edir, daha çox dərman qəbul edir, işdə daha çox xəstə gün keçirir və xəstəxanada daha çox vaxt keçirirlər”.
Boşluq bağlanır
Son araşdırmalar göstərir ki, cinslər arasında gözlənilən ömür fərqi tezliklə aradan qalxacaq.
İngiltərədə aparılan bir araşdırmada deyilir ki, 2030-cu ilə qədər kişi və qadınlar arasındakı fərq 1 il 9 aya qədər azalacaq.
Böyük Britaniya Milli Statistika İdarəsinin məlumatına görə, İngiltərədə bu gün doğulan oğlan uşağının 79 il 2 ay, qız uşağının isə 82 il 9 ay yaşayacağı gözlənilir.
Başqa bir araşdırma göstərir ki, kişi və qadınların ömür uzunluğu 2032-ci ildə üst-üstə düşəcək.
Tədqiqata rəhbərlik edən professor Les Mayhew Guardian-a verdiyi müsahibədə “Tütün və alkoqol istehlakının azalması kişilərə fayda verdi, onlar qadınlardan daha çox bunlardan istifadə edirlər” dedi.
“Kişiləri daha çox narahat edən ürək xəstəlikləri ilə mübarizədə də uzun bir yol qət etmişik”.
Yol-nəqliyyat hadisələrinin azaldığı ölkələrdə kişilərin ömrü uzadılmalıdır.
