Beyin qanaması beyni qidalandıran damarların qopması nəticəsində qanın sızması nəticəsində beynin ətraf toxumalarında lokal qanaxmalara aiddir. Beyin qanaması zamanı qan damarlardan sızaraq qanla qidalanan beyin hüceyrələrinin fəaliyyət göstərməməsinə və ölməsinə səbəb olur. Ən çox görülən səbəblər kəllə-beyin travması və yüksək təzyiqdir. Beyin qanaması başladıqdan sonra baş ağrısı, çaşqınlıq, udma çətinliyi, yeriməkdə çətinlik, qol və ayaqlarda uyuşma, üzün bir tərəfində nəzarətin itirilməsinə səbəb olan iflic kimi simptomlar beyin qanaması əlamətləri kimi başa düşülə bilər.
Beyin qanaması nədir?
Beyin qanaması kəllədaxili beyin toxumasında, beynin səthində meydana gələn və baş ağrısı, qusma kimi əlamətlərlə nəticələnən qanaxma xəstəliyidir. Beyin qanaması, insult , ciddi əlilliyə və ölümə səbəb ola bilər
Beyin qanaması insanların bədəninin bir tərəfində zəifliyə, danışmaqda və ya uyuşmaqda çətinlik çəkməsinə, gəzinti və hətta yıxılma da daxil olmaqla gündəlik işləri yerinə yetirməkdə çətinlik çəkməsinə səbəb ola bilər. Şiddətli baş ağrısı, ürəkbulanma və qusma, başgicəllənmə və vuruş beyin qanamasının ümumi simptomlarıdır.
Beyin qanaması zamanı qanaxmanın baş verə biləcəyi iki əsas sahə var. Bunlar kəllə daxilində, lakin beyin toxumasının xaricində və beyin toxumasının daxilində qanaxmalardır.
Kəllə içərisində qanaxma, lakin beyin toxumasından kənarda
Beyindəki sümük ilə beyin toxuması arasında yerləşən təbəqəyə beyin qişası deyilir. Beyin qişaları beynin qorunması üçün mühüm mövqedədir. Bu təbəqələr arasında qanaxma baş verə bilər. Bu təbəqədəki membranlara dura mater, araxnoid və pia mater deyilir.
- Epidural qanaxma: Bu qanaxma kəllə sümüyü ilə ən xarici membran təbəqəsi olan dura mater arasında baş verir.
- Subdural qanaxma: Bu qanaxma dura mater və araknoid membran arasında baş verir.
- Subaraknoid qanaxma: Bu qanaxma araknoid membran və pia mater arasında baş verir.
Beyin toxumasında qanaxma
Beyin toxumasının içərisində iki növ beyin qanaması baş verə bilər. Bunlar; intraserebral qanaxma (hemorragik insult) və intraventrikulyar qanaxma.
- İntraserebral qanaxma: Bu tip qanaxma beyin loblarında, körpülərdə və beyincikdə baş verir.
- İntraventrikulyar qanaxma: Bu qanaxma beynin serebrospinal mayenin istehsal olunduğu xüsusi bölgələr olan beynin mədəciklərində baş verir.
Beyin qanamasının əlamətləri hansılardır?
Beyin qanaması zamanı beyinə qan axını dayandıqda, müəyyən müddətdən sonra beyin hüceyrələri ölməyə başlayır. Bu, şiddətli baş ağrısı, birtərəfli üz iflici, danışma və yazmaqda çətinlik, əllərdə və qollarda uyuşma və karıncalanma, nevroloji disfunksiya kimi simptomlara səbəb olur. Ürəkbulanma və qusma kimi əlavə simptomlar yaşanarsa, beyin qanamasından şübhələnir.
Beyin qanaması hallarında müşahidə olunan simptomlar bunlardır:
- Ani və şiddətli baş ağrısı
- Eşitmə, görmə, dad və ya qoxuda dəyişikliklər
- Karıncalanma və ya uyuşma, adətən qol və ya ayaqda
- Başgicəllənmə
- Bulantı və qusma
- Konvulsiyalar və huşunu itirmə kimi epileptik tutmaların olması
- Yaddaşın bulanması və şüurun itirilməsi
- Danışmaqda və danışılanları başa düşməkdə çətinlik çəkir
- Birtərəfli üz iflici
- Gəzməkdə çətinlik
- Əllərin titrəməsi kimi incə motor bacarıqlarının itirilməsi
- İşığa qarşı həssaslıq
Beyin qanamasına səbəb nədir?
Beyin qanamasının ən çox görülən səbəbləri baş nahiyəsinə vurulan zərbə, yüksək qan təzyiqi, beyin şişi, anevrizma, qan durulaşdırıcı dərmanlar, narkotik maddələrin istifadəsi, anadangəlmə damar pozuntuları, fiziki gərginlik və emosional stress nəticəsində yaranan travmalardır.
Beyin qanamasının səbəblərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- Baş zədələri.
- Yüksək qan təzyiqi (hipertoniya)
- Damarlarda yağ yığılması ( ateroskleroz )
- Qanın laxtalanması.
- Serebral anevrizma
- Beynin arteriya divarlarında amiloid zülalının yığılması (amiloidoz)
- Beyin şişi
- AVM (arteriovenoz malformasiya)
- Qanaxma pozğunluqları və ya qan sulandırıcı dərmanlar
- Alkoqol və tütün istifadəsi
- Eklampsi və doğuşdan sonrakı vaskulopatiya kimi hamiləlik və ya doğuşla bağlı problemlər
- Qan damarlarının divarlarında anormal kollagen formalaşması
- Qan damar divarının yırtılması
- Kokain istifadəsi
Beyin qanaması necə diaqnoz qoyulur?
Beyin qanaması əlamətləri müşahidə olunarsa, mütəxəssis həkim əvvəlcə fiziki müayinə keçirə bilər. Bu müayinədən sonra beyin qanaması olduğu düşünülən şəxsə aşağıdakı testlər tətbiq edilir:
- Kompüter tomoqrafiyası (CT).
- Maqnit rezonans görüntüləmə (MRT)
- MR angioqrafiya (MRA)
- Elektroensefaloqramma (EEQ)
- Döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası
- Sidik analizi
- Tam qan sayımı
Beyin qanaması necə müalicə olunur?
Beynin daxilində və ya xaricində olmasından asılı olmayaraq, beyin qansızmaları həmişə tibbi nəzarət tələb edən və bəzən təcili müdaxilə tələb edən şərtlərdir. Beyin qanamasından sonra kəllədaxili təzyiqin artması səbəbindən bütün beyin risk altındadır. Beyin qanamasının düzgün müalicəsini tətbiq etmək üçün qanaxmanın yeri, beyin qanamasının səbəbi və qanaxmanın ölçüsü müəyyən edilməlidir. Gecikmədən tətbiq edilən müalicə qanaxmanın mənfi təsirlərini azaldacaq, beləliklə xəstənin sağalma şansını və müalicədən faydasını artıracaq.
Beyin qanamasının müalicəsində ilk addım insanı izləməkdir. Beyin qanamasından sonrakı saatlarda qan təzyiqi yaxından izlənilməlidir. Daha sonra beyin qanamasının müalicəsi üçün cərrahiyyə tətbiq edilir. Beyin qanamasının müalicəsində cərrahi üsullardan istifadə oluna bilər, beyin ödemini və epileptik tutmaları aradan qaldırmaq üçün də dərmanlardan istifadə etmək olar.
Beyin qanaması əməliyyatı necə aparılır?
Beyin qanaması əməliyyatı qanaxmanın səbəbinə, ölçüsünə və qanaxmanın baş verdiyi bölgəyə görə dəyişə bilər. Hər beyin qanaxması cərrahi müdaxilə tələb etməsə də, beyin qanaması adətən təcili tibbi yardım tələb edir.
Beyinə təzyiq beyin qanaması nəticəsində baş verə bilər. Dərmanlarla müdaxiləyə baxmayaraq bu təzyiqi aradan qaldırmaq mümkün deyilsə, dekompressiya aparıla bilər. Dekompressiya prosedurunun məqsədi qanaxma nəticəsində sıxılmış beyni boşaltmaq və təzyiqə səbəb olan qanın boşaldılmasıdır.
Dekompressiya qanaxmanın səbəbi və ölçüsündən asılı olaraq müxtəlif üsullarla həyata keçirilə bilər.
Açıq əməliyyatla
Kəllənin bir hissəsi çıxarılır. Açıq cərrahiyyə hematomu və ya toxuma içərisində yığılan qanaxmanı boşaltmaq və qırılan qan damarını bərpa etmək üçün həyata keçirilir . Bu, toxumada çox qan yığılması olduğu və ya beynin bədənin mühüm funksiyalarını idarə edən sahələrinin təzyiqdən təsirləndiyi hallarda istifadə edilən böyük bir cərrahi əməliyyatdır.
Sadə aspirasiya
Biopsiyaya bənzər bir prosedurla kəllə sümüyündə kiçik bir deşik açılır. Kateterin köməyi ilə kəllə sümüyündə yığılan qan boşaldılır. Ümumi vəziyyəti çox pis olan yaşlı xəstələrdə böyük əməliyyat risklərindən qaçmaq üçün bu üsula üstünlük verilə bilər. Bu üsulda beyində yığılan qan həmişə tam boşalmaya bilər, lakin təzyiqi azaltmaqla beyin yenə də rahatlaşır.
Endoskopik evakuasiya
Bu proses sadə aspirasiyaya bənzəyir. Sadə aspirasiyada olduğu kimi, kəllə sümüyündə kiçik bir deşik açılır. Kəllə içərisində yığılan qan ənənəvi cərrahi alətlər yerinə endoskopun köməyi ilə boşaldıla bilər.
Stereotaktik aspirasiya
Kompüter tomoqrafiyası kəllə içərisində hematomları və ya yığılmış qanı tapmaq üçün istifadə olunur. Yığılmış qanı boşaltmaq üçün xüsusi hazırlanmış aspirasiya cihazından istifadə edir. Bu prosedur zamanı xəstə yüksək dərəcədə dəqiqlik və dəqiqlik təmin edən stereotaktik baş çərçivəsində immobilizasiya edilir.
Endovaskulyar üsullar
Beyin qanaması anevrizma və ya AVM kimi damar problemlərindən qaynaqlana bilər. Belə hallarda damar pozğunluqlarını cərrahi və ya endovaskulyar üsullarla müalicə etmək lazımdır. Endovaskulyar, yəni qapalı beyin damar cərrahiyyəsinin əsas texnikası yüksək texnologiyalı angioqrafiyadır. Təcrübəli həkimlər tərəfindən edilməli olan əməliyyat ümumiyyətlə qasıq nahiyəsindəki damara çox nazik və xüsusi quruluşlu borular daxil edilərək vena içindən xəstə venaya çataraq həyata keçirilir. Diaqnoz və müalicənin bütün mərhələləri cihazın ekranında canlı olaraq müşahidə edilir. Endovaskulyar üsulla; Anevrizma və damar kütlələrinə bağlı beyin qanaması, hələ qopmamış anevrizma və AVMlərə müdaxilə, fistula, insult kimi bir çox vəziyyəti müalicə etmək mümkündür. Açıq cərrahiyyə tələb olunmayan, yəni qanaxmaya görə beyin təzyiqi yüksək olmayan xəstələrdə bu üsula üstünlük verilir.
Əgər beyin toxuması ciddi təzyiq altındadırsa və sərt nahiyələrə doğru itələyici təsirə malikdirsə, açıq əməliyyata digər üsullara üstünlük verilməlidir.
Beyin qanaması əməliyyatı neçə saat çəkir?
Əməliyyat qanaxmanın yeri və ölçüsündən, digər mövcud xəstəliklərdən və xəstənin yaşından asılı olaraq 3 ilə 6 saat arasında davam edə bilər.
Beyin qanaması əməliyyatından sonra oyanmaq üçün nə qədər vaxt lazımdır?
Beyin qanaması əməliyyatından sonra sağalma müddəti normal əməliyyatlardakı kimidir, lakin ümumi vəziyyəti pis olan və beyin toxuması təzyiq altında olan xəstələrdə xəstə daha uzun müddət anesteziya altında saxlanılaraq yavaş sağalma planı hazırlanır. Bu vəziyyət günlərlə davam edə bilər. Bu sayədə beyinə mənfi təsir göstərə biləcək tutmaların qarşısı alınır.
Beyin qanaması əməliyyatından sonra hansı risklər var?
Beyin qanaması əməliyyatından sonra yarana biləcək risklər planlaşdırılmış beyin əməliyyatlarından çox deyil. Təcrübəli əlləri olan yaxşı bir mərkəzdə risklər daha az olacaq. Burada soruşulmalı olan sual, xəstənin əməliyyat olunmaması halında hansı risklərin olmasıdır. Əməliyyat edilməzsə, beyin təzyiqi, sıxılma və itələmə səbəbiylə ölümcül risklər ola bilər. Bundan əlavə, bəzi qanaxmalar təkrarlana bilər və əlavə pisləşməyə səbəb ola bilər.
Beyin qanamasının qarşısını almağın yolları hansılardır?
Beyin qanaması riskinə qarşı tədbir alınmaqla yarana biləcək sağlamlıq problemlərinin qarşısını almaq mümkündür. Beyin qanamasının qarşısını almaq üçün aşağıdakı üsullardan istifadə edilə bilər:
- Günorta saatlarında günəş şüalarının ən güclü olduğu vaxtlarda çölə çıxmayın.
- Gündə 2,5-3 litr su içməyi unutmayın.
- Alkoqollu və turşulu içkilərdən çəkinin
- Bir çətir və ya şapka istifadə edin
- İdmanla məşğul olun və mütəmadi olaraq məşq edin
- Arıqlamağa çalışın
- Stressi azaldan fəaliyyətlərlə məşğul olun
- Siqaretdən uzaq durun
- Yüksək qan təzyiqi və ya ürək xəstəliyiniz varsa, dərmanlarınızı müntəzəm olaraq istifadə edin.
